در مقبره خیام برخورد تیغه‌ها با هم، در بالا ستاره‌هایی درهم را می‌سازند که از میان آنها، آسمان آبی نیشابور پیدا است.
کم کم نزدیک راس گنبد، ستاره‌ها کوچک‌تر می‌شوند و درآخر یک ستاره پنج پر آنها را کامل می‌کند.
این ستاره‌ها و نقش آسمان، اشاره ای ظریف و زیبا به شخصیت نجومی خیام دارند.
در خواست انجمن آثار ملی از مهندس سیحون برای مرمت مقبره خیام
به گزارش روژین ابنیه در مرداد ماه سال ۱۳۳۵ هجری خورشیدی، انجمن آثار ملی در نامه‌ای به مهندس هوشنگ سیحون نوشت:
وضعیت بنای مقبره خیام متناسب با شخصیت علمی و هنری ایشان نیست و انجمن در نظر دارد در این مورد اقداماتی انجام دهد.
در واقع انجمن آثار ملی از مهندس سیحون خواسته بود طرح و نقشه جدیدی متناسب با شخصیت خیام برای مقبره وی طراحی کند.
ساخت بنا بر اساس خواسته خیام
عمر خیام نیشابوری، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی سرای ایرانی، زاده ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ خورشیدی است.
گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی او است و لقبش «حجهالحق» بوده‌است؛ ولی آوازه وی بیشتر به واسطه نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد.
سیحون می‌گوید: شنیده بودم که خیام گفته بود گور من در موضعی باشد که هر بهاری شمال بر من گل افشانی کند.
بنابراین بنای یادبود باید طوری ساخته می‌شد که باز باشد و این خواسته خیام انجام شود.
هم اکنون بنای مقبره خیام در میان درختان کاج تنومند و زردآلو قرار دارد.
محل جدید آرامگاه انتخابی سیحون در گوشه شمالی باغ مورد تایید انجمن قرار گرفت و در پی آن طرح پیشنهادی وی در ۱۳۳۷ به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فرستاده شد.
آرامگاه کنونی خیام در شهر نیشابور، در باغی که مقبره امامزاده محروق، در آن واقع است، قرار گرفته است.
این باغ در زمان حیات خیام در محله شادیاخ نیشابور بوده و آرامگاه او اکنون همان جایی است که به قول نظامی هر بهار در آن گل‌افشانی می‌شده است.
باغ آرامگاه خیام یکی از باغ‌های دیدنی ایران است.
خوش آمد گویی به بازدید کنندگان با تندیس خیام
مجموعه‌ای از کتابخانه، موزه و مهمانخانه در محوطه باغ محل مقبره خیام نیشابوری قرار دارد.
تندیسی از حکیم عمرخیام نیز در محوطه ورودی باغ نصب شده است.
مساحت باغ خیام بیست هزار متر مربع و ارتفاع بنای یادبود آن ۲۲ متر است که اطراف آن‌را درختان کاج احاطه کرده‌اند.
در سال ۱۳۳۸ ساخت آرامگاه آغاز شد و در سال ۱۳۴۱ کار ساختمان آرامگاه به پایان رسید.
ستاره پنج پر یادآور شخصیت منجم خیام
مقبره خیام و استخوان بندی اصلی آن فلزی محاط در پوشش بتنی است. شکل بنا در پایین تقسیم بندی ۱۰ گانه دارد و فاصله پایه‌ها ۵ متر است.
استاد هوشنگ سیحون می نویسد:
“خیام در واقع سه شخصیت دارد، ریاضی دان، منجم و شاعر؛ که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده می شد.”
دایره کف به ده قسمت تقسیم شد به طوری که برج یادبود بر ۱۰ پایه مستقر باشد.
عدد ۱۰ اولین عدد دو رقمی ریاضی است و پایه اصلی بسیاری از اعداد است.
از هر یک از پایه‌ها دو تیغه مورب به طرف بالا حرکت می‌کند به ترتیبی که با تقاطع این تیغه‌ها حجم کلی برج در فضا ساخته می‌شود.
چون تیغه‌ها مورب‌اند خطوط افقی آنها باید ناظر به محور عمودی برج باشد.
اضلاع بنا به صورت اشکال هندسی منظم تورفتگی پیدا می‌کنند.
بعد به صورت تقریبا مخروطی شکل به هم رسیده و شبه گنبدی را در بالا به وجود می‌آورند.
درآخر یک ستاره پنج پر آنها را کامل می‌کند که یادآور ستاره‌ای است که نماد شخصیت ستاره شناسی خیام تلقی می‌شود.
تیغه‌ها به صورت مارپیچ شکل به طرف بالا حرکت می‌کنند تا با هم تلاقی کنند.
از طرف دیگر سر در بیاورند که خود یک شکل پیچیده ریاضی و هندسی است.
این شکل و عدد ۱۰ هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است.
تزئینات داخلی و اشاره به شخصیت شاعرانه خیام
سطح داخل و خارج مقبره خیام با کاشی‌های معرق و اشعار وی مزین شده است.
رباعیات را استاد جلال همایی انتخاب کرد و زیبا نویسی ها توسط مرتضی عبدالرسولی انجام شد.
در تاریخ معماری ایران این اولین بار بود که خط شکسته نستعلیق در تزئینات یک بنا به کار می رفت.
از داخل نیز همین لوزی‌ها پر از شعر با نقش گل و برگ، با کاشی معرق تزیین شدند.
مقبره خیام از لحاظ معماری و ساخت، یکی از مهم‌ترین بناهای ساخته شده در زمان خود است.
راز طراحی مقبره حکیم عمر خیام
این بنای جادویی مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیامی، محاسبه و طراحی شده است.
طرف دیگر، حوض‌های فیروزه‌ای وجود دارد.
این حوض‌ها قسمتی از ستاره را به تعداد ۷پر نشان می‌دهند که ۷پر آن به مفهوم ۷فلک، ۷آسمان و ۷تپه است.
این بنای باشکوه بر اصول ریاضی و مثلثات خوده خیام محاسبه و طراحی شده است!
